Linia 137 – Magistrala Podsudecka

Magistralą Podsudecką przyjęło się nazywać linię kolejową oznaczoną numerem 137 (linia Katowice-Legnica). Nazwa wywodzi się z położenia tego traktu kolejowego. Linia przebiega przez atrakcyjne turystycznie tereny Przedgórza Sudeckiego łącząc je z aglomeracją śląską.

Budynek dworcowy w Dzierżoniowie po ukończeniu budowy Magistrali Podsudeckiej

Linia od początku swojego istnienia łączyła uprzemysłowione miasta Przedgórza Sudeckiego z kopalniami Śląska. Na odcinku Kędzierzyn Koźle-Legnica linia kolejowa 137 nie jest linią zelektryfikowaną. Na odcinku Kędzierzyn-Koźle – Katowice linia jest zelektryfikowana.

Budowę Magistrali ukończono w 1876 roku. Ostatnim budowanym odcinkiem był ten łączący Prudnik z Racławicami Śląskimi oraz łączący Racławice Śląskie z Kędzierzynem. Tym samym w 1876 roku możliwy był bezpośredni przejazd pociągu z Legnicy, przez Jaworzynę, Świdnicę, Dzierżoniów, Nysę, do Głubczyc i Raciborza, a później do Kędzierzyna i dalej do Gliwic oraz Katowic.

Odcinek Nysa-Prudnik-Racławice Śląskie-Głubczyce był spełnieniem marzeń budowniczych ustalonych jeszcze w połowie XIX wieku. Spółka Kolej Wilhelma zakładała przedłużenie swojej kolei doprowadzonej do Raciborza przez Głubczyce do Nysy. Grupa ta popadła w kłopoty finansowe spowodowane niskimi zyskami z przewozu płodów rolnych i jej plany pozostały długo jedynie na papierze. Kolej Wilhelma połączyła wcześniej między innymi Racibórz z Kędzierzynem Koźlem i Chałupkami. W związku z powyższym patrząc na historyczny aspekt najstarszy fragment Magistrali Podsudeckiej w zamierzeniu miał łączyć Legnicę z Raciborzem. Koncepcja kędzierzyńska przypuszczalnie pojawiła się później.

Budynek dworcowy w Nysie po ukończeniu budowy Magistrali Podsudeckiej i doprowadzeniu torów do centrum miasta

Plany pochodzące z połowy XIX wieku dokończyła Spółka Kolej Górnośląska, do której, do czasu upaństwowienia kolei, tory Magistrali Podsudeckiej należały w całości. Dodatkowo Kolej Górnośląska wybudowała początkowo nieplanowany odcinek z Racławic Śląskich do Kędzierzyna. Ten nowy trakt zagwarantował miastu Koźle dostęp do kolei. Wcześniej władze kozielskiej twierdzy skutecznie blokowały wszelkie inwestycje kolejowe i dlatego stalowy trakt budowany 30 lat wcześniej, a biegnący z Wrocławia przez Opole do Gliwic i Raciborza ominął Koźle, a stację węzłową zbudowano w niewielkiej wtedy wsi Kędzierzyn.

Tym samym od ukończenia budowy, to jest od roku 1876, Magistrala Podsudecka miała trzy stacje końcowe: Legnicę, Kędzierzyn Koźle oraz Racibórz. Znaczenie odcinka Racławice Śląskie-Głubczyce-Racibórz zmalało po powodzi w 1903 roku. Zniszczeniu uległ wtedy kamienny most kolejowy w Racławicach Śląskich uniemożliwiając dojazd do Raciborza od strony Nysy. W tym czasie na całym odcinku od Legnicy do Kędzierzyna Koźla dobudowano drugi tor. Od tego też czasu notuje się stopniową marginalizację traktu kolejowego z Racławic do Raciborza. Sytuacji nie poprawiło oddanie do użytku w 1905 roku monumentalnego mostu w Racławicach Śląskich. Linia Racławice Śląskie-Racibórz na zawsze powstała już traktem lokalnym choć zaliczanym do linii kolejowych o znaczeniu państwowym (do czasu upadku przewozów pasażerskich 100 lat później).

Podsumowując: od czasu upaństwowienia kolei w państwie niemieckim (koniec XIX wieku) Magistrala Podsudecka zawsze zaliczana była do linii pierwszorzędnych o najważniejszym znaczeniu państwowym. Tak jest też do dziś.

Lata powojenne

Dworzec Jaworzyna Śląska, przykład jak mała wieś wraz z doprowadzeniem kolei stała się najstarszym w Polsce i do tej pory ważnym węzłem kolejowym

W 1945 roku w wyniku działań wojennych linia została częściowo uszkodzona. Na całej długości wysadzone były tory oraz uszkodzone przęsła mostów i wiaduktów. Linię odbudowywano etapami, a ostatnie prace ukończono do 1947 roku. Udało się odbudować dwa tory na odcinku od Kędzierzyna do Kamieńca Ząbkowickiego. W dolnośląskiej części Magistrali, nie udało się przywrócić linii kolejowej do pierwotnej postaci i na wielu odcinkach linia kolejowa jest jednotorowa. Rozebrane szyny z drugiego toru przekazano później do ZSRR.

W latach 70-tych przeprowadzono generalny remont linii kolejowej. Od tamtej pory mówi się również o jej elektryfikacji, jednak do tej pory, za wyjątkiem elektryfikacji niewielkiego docinka w okolicy Legnicy oraz pełnej elektryfikacji odcinka Kędzierzyn-Katowice, prace nie ruszyły. Udało się zelektryfikować węzły kolejowe w Legnicy, Jaworzynie Śląskiej, Kamieńcu Ząbkowickim oraz Kędzierzynie Koźlu, jednak przez te stacje przechodzą inne, już w pełni zelektryfikowane linie kolejowe.

Brak elektryfikacji sprawił, że do dziś linia podsudecka zachowała swój niepowtarzalny klimat. Do lat 90-tych ruch pasażerski i towarowy obsługiwany był przez lokomotywy parowe, głównie z największych wtedy w regionie parowozowni w Jaworzynie Śląskiej oraz Nysie (rzadziej widywane były lokomotywy z parowozowni w Kłodzku). Z czasem do ruchu wprowadzono lokomotywy spalinowe serii SU45, SU46, SP42 i SP32. Lokomotywy te delegowano ze stacji, które zostały już zelektryfikowane. Dziś ruch towarowy obsługiwany jest przez lokomotywy ST44, ST43 spółki PKP Cargo lub lokomotywy spalinowe prywatnych przewoźników. Ruch pasażerski obsługują autobusy szynowe.

Wraz z postępującą restrukturyzacją PKP zmieniało się szeroko pojęte oblicze obsługi ruchu pasażerskiego na Magistrali Podsudeckiej. Z rozkładu jazdy zniknęły wszystkie dalekobieżne pociągi, w tym tak lubiane połączenia relacji Katowice-Legnica oraz Kraków-Jelenia Góra. Zamiast nich samorządy wojewódzkie wprowadziły pociągi skróconych relacji. Granica województw opolskiego i dolnośląskiego przebiegająca w pobliżu stacji Paczków wydaje się nie do pokonania i od 2008 roku w ruchu pociągów regionalnych nie ma możliwości przejechania całej Magistrali Podsudeckiej. Odcinkiem Nysa-Kamieniec Ząbkowicki kursują jedynie składy towarowe. Ostatni pociąg pośpieszny Magistralą przejechał we wrześniu 2007 roku. Usamorządowienie przewozów regionalnych było potężnym ciosem w połączenia dalekobieżne na linii 137.

Mapa Magistrali Podsudeckiej

Najważniejszymi stacjami Magistrali, licząc od jej kilometrażowego początku są: Kędzierzyn-Koźle (64km linii 137), Racławice Śląskie (97km), Prudnik (111km), Nysa (139km), Kamieniec Ząbkowicki (177km), Ząbkowice Śląskie (187km), Dzierżoniów (208km), Świdnica (226km), Jaworzyna Śląska (236km), Strzegom (247km), Jawor (262km), Legnica (283km).

Linie boczne, drugorzędne

Ruch pasażerski obsługują obecnie autobusy szynowe

Po ukończeniu budowy Magistrali Podsudeckiej rozpoczęła się budowa linii lokalnych, które wyprowadzono od stacji Magistrali Podsudeckiej. Do najważniejszych linii lokalnych warto zaliczyć między innymi linie: z Jaworu do Malczyc, z Jaworu do Marciszowa, ze Świdnicy do Kobierzyc i dalej do Wrocławia, z Dzierżoniowa do Pieszyc i Bielawy, z Piławy Górnej do Kobierzyc i dalej do Wrocławia, z Ząbkowic Śląskich do węzła kolejowego w Ciepłowodach, z Ząbkowic Śląskich do Srebrnej Góry, z Kamieńca Ząbkowickiego do Złotego Stoku, z Otmuchowa do Przeworna, z Otmuchowa do Dziewiętlic i dalej do granicy państwowej, z Nysy do Opola, z Prudnika do Gogolina, z Koźla do Baborowa.

Do chwili obecnej tylko kilka z tych bocznych linii klejowych nie zostało rozebranych, a jedynie na liniach Nysa-Opole oraz Nowy Świętów-Głuchołazy prowadzi się ruch pasażerski. W zestawieniu linii pominęliśmy linie Brzeg-Nysa, Wrocław-Kłodzko, czy Wrocław-Wałbrzych, które tak, jak Magistrala Podsudecka były liniami znaczenia państwowego i historycznie nigdy nie były one liniami bocznymi lub znaczenia marginalnego.